Jak chronić się przed kleszczami?
- Jeśli pracujesz w lesie lub na roli, masz dom w lesie, często przebywasz w lasach, zbierasz jagody lub grzyby, zaszczep się przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu.
- Idąc do lasu stosuj repelenty. Ubierz się w koszulkę z długimi rękawami, długie spodnie, wpuść nogawki spodni w skarpety, załóż kapelusz. To utrudni dostanie się kleszczy do Twojej skóry.
- Po powrocie z lasu dokładnie obejrzyj całe swoje ciało. Zwróć uwagę na doły pachowe, łokciowe, podkolanowe, pachwiny oraz skórę karku.
- Jeśli znajdziesz wpitego w skórę kleszcza wyciągnij go zdecydowanym ruchem. Nie smaruj olejem, nie przypalaj. Jeśli nie możesz go wyciągnąć, zgłoś się do lekarza.
- Jeśli po pokłuciu przez kleszcza zauważysz rumień, który w następnych dniach będzie się poszerzał, zgłoś się do lekarza.
- Jeśli po pokłuciu przez kleszcza wystąpią: gorączka, bóle mięśniowo-stawowe, bóle głowy, nudności lub wymioty, zgłoś się do lekarza.
Okres inkubacji choroby wynosi 2-28 dni.
I faza choroby trwa 1-8 dni
W tym okresie chorzy najczęściej zgłaszają niespecyficzne objawy: bóle mięśni, zmęczenie, bóle głowy, stany podgorączkowe lub gorączkę. Nie występują natomiast objawy zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. U większości chorych faza ta kończy się całkowitym wyzdrowieniem.
U około 30% chorych po krótkim okresie bezobjawowym rozwija się II faza
Związana jest z przeniknięciem wirusa do ośrodkowego układu nerwowego.
W drugiej fazie choroba może przybrać 3 postacie:
- postać oponowa, występująca najczęściej, jest najłagodniejsza. Dominującymi objawami są: gorączka, bóle głowy, nudności i wymioty
- postać oponowo-mózgowa, w której dominują objawy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
- postać oponowo-mózgowo-rdzeniowa – najcięższa forma KZM
Poza wyżej wymienionymi zaburzeniami, występują objawy uszkodzenia rdzenia kręgowego.
Najcięższym powikłaniem jest porażenie mięśni oddechowych, wymagające prowadzenia sztucznej wentylacji.
Do rozpoznania kleszczowego zapalenia mózgu wykorzystuje się przede wszystkim testy immunoenzymatyczne (ELISA), które umożliwiają wykrycie swoistych przeciwciał w klasie IgM i IgG w surowicy oraz płynie mózgowo-rdzeniowym chorego.
Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu jest wyłącznie objawowe.
Profilaktyka zakażeń polega m.in. na używaniu odzieży chroniącej miejsca wrażliwe na pokłucia przez kleszcze, stosowaniu repelentów, jak najszybszym usuwaniu kleszczy ze skóry oraz pasteryzacji mleka pochodzącego od zwierząt z terenów endomicznych.
Najskuteczniejszą metodą zapobiegania zakażeniu są szczepienia przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu.
Borelioza z Lyme
Jest to wielonarządowa choroba wywołana przez krętki Borrelia burgdorferi sensu lato (w Polsce są to: B. burgdorferi, B. garinii, B. afzelii), przenoszone przez kleszcze Ixodes, której obraz kliniczny wiąże się z zajęciem skóry, stawów, układu nerwowego i serca.
Wyróżniamy następujące postacie kliniczne borelizoy z Lyme:
Rumień wędrujący:
Występuje od 3 do 30 dni od zakażenia. U 10-30% chorych występują stany podgorączkowe lub gorączka, bóle mięśni, stawów, ścięgien, bóle głowy, powiększenie węzłów chłonnych, sztywność karku.
Borrelial lymphocaytoma
Jest to pojedynczy, sinoczerwony niebolesny guzek, lokalizujący się na płatku ucha, małżowinie usznej, brodawce sutkowej lub mosznie. Pojawia się w ciągu 2 miesięcy od zakażenia.
Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry (ACA)
Występuje najczęściej na skórze kończyn, niekiedy na twarzy lub tułowiu. Pojawia się po kilki latach od zakażenia (>10 latach).
Neuroborelioza
Do rozpoznania istotny jest wywiad pokłucia przez kleszcze i wystąpienia innych typowych objawów boreliozy z Lyme, a w szczególności rumienia wędrującego.
Neuroborelioza może przebiegać jako:
- porażenie nerwów czaszkowych, najczęściej nerwu twarzowego, którym mogą towarzyszyć zmiany w płynie mózgowo-rdzeniowym,
- porażenie korzeni nerwowych lub pojedynczych nerwów obwodowych,
- limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu lub zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego
Zapalenie stawów
Występuje we wczesnym i późnym stadium zakażenia. Może przebiegać w formie różnych postaci klinicznych:
- zapalenie stawów, najczęściej kolanowych,
- przewlekle zapalenie stawów (asymetryczne),
- nawracające bóle kostne, stawowe lub tkanek okołostawowych,
- wędrujące bóle kości, stawów, mięśni i ścięgien
Jeśli stwierdzisz występowanie opisanych wcześniej zmian – zgłoś się do lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej.
Rozpoznanie boreliozy z Lyme wymaga dwuetapowego protokołu diagnostycznego przeprowadzonego we krwi pobranej od pacjenta.
- I etap: wykazanie obecności swoistych przeciwciał w klasie IgM i/lub IgG metodą immunoenzymatyczną
- II etap: przeprowadzany u chorych z wynikami dodatnimi lub wątpliwymi – oznaczenie techniką Western-blot.
W niektórych formach klinicznych niezbędne są inne badania, np. w przypadku ACA konieczne jest badanie histopatologiczne wycinka skórnego, a w przypadku neuroboreliozy badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.
Terapia trwa przynajmniej 14-21 dni. W zależności od postaci klinicznej choroby i tolerancji przez pacjenta stosuje się antybiotyki, np.: doksycyklinę, amoksycylinę, cefuroksym, seftriakson, cefotaksym.
Tularemia
Czynnikiem etiologicznym tularemii jest Francisella tularensis, wewnątrzkomórkowa, tlenowa pałeczka.
Pałeczka tularemii jest wymienna na 3 miejscu po laseczce wąglika i jadu kiełbasianego wśród czynników mikrobiologicznych mających potencjalne zastosowanie w bioterroryzmie. Ze względu na dużą zaraźliwość, łatwość rozprzestrzeniania i duża chorobotwórczość, Francisella tularensis może być niebezpieczną bronią biologiczną.
Człowiek zaraża się:
- w wyniku pokłucia przez zakażone kleszcze i inne krwiopijne stawonogi
- przez bezpośredni kontakt z materiałem pochodzącym od zakażonych zwierząt przez skórę lub błony śluzowe
- drogą pokarmową poprzez spożycie mięsa lub przez próbowanie mięsa zająca lub królika przy przygotowaniu pasztetów
- poprzez wypicie skażonej wody
- poprzez inhalację skazonego płynu
Zakażeniu sprzyjają takie zajęci, a jak praca na roli, masarstwo czy myślistwo.
Wrażliwość na zakażenie jest powszechna, niezależna od płci i wieku.
Większość zachorowań występuje w miesiącach letnich, od czerwca do września.
Postacie kliniczne tularemii:
- wrzodziejąco-węzłowa
- węzłowa
- anginowa
- oczna
- płucna
- trzewna
- septyczna
Początek choroby jest nagły, z gorączką do 38-40C, bólami głowy, bólami mięśniowymi i bólami gardła. Często pojawia się suchy kaszel i ból za mostkiem lub duszność bez typowych objawów zapalenia płuc. Czasami występuje biegunka, nudności i wymioty.
W miarę rozwoju choroby postępuje osłabienie, brak apetytu i utrata masy ciała. W miejscu wniknięcia bakterii powstaje naciek, który może przekształcić się w krostę, a następnie owrzodzenie.
Postać wrzodziejąco-węzłowa
Po pokłuciu przez kleszcza może wystąpić postać węzłowa lub wrzodziejąco- węzłowa. W miejscu wniknięcia bakterii powstaje zmiana miejscowa, przekształcająca się w ciągu kilku dni w bolesne owrzodzenie z towarzyszącymi objawami ogólnymi. Okoliczne węzły chłonne ulegają powiększeniu i są bolesne.
Lekiem z wyboru u dorosłych i dzieci są antybiotyki, np. genatamycyna, amikacyna, netylmacyna. Alternatywnie stosuje się doksycyklinę, chloranfenikol oraz ciprofloksacynę.
Anaplazmoza
Anaplazmoza jest wywołana przez bakterie Gram-ujemne Anaplasma phagocytophilum.
Po raz pierwszy ludzką granulocytarną anaplazmozę zidentyfikowano na początku lat 90-tych XX w. u pacjenta z Wisconsin (USA), u którego po ukłuciu kleszcza wystąpiła ostra reakcja gorączkowa.
Zasięg geograficzny A. phagocytophilum obejmuje obszary Ameryki Północnej, Europy i Azji.
Przebieg anaplazmozy jesy niecharakterystyczny. Po okresie trwającym ok. 7-10 dni, u większości pacjentów pojawiają się nieswoiste objawy obejmujące gorączkę, dreszcze, bóle głowy, mięśni i stawów, nadmierne pocenie się, a także ogólne osłabienie i utratę apetytu.
Choroba może prowadzić do zapalenia płuc, niewydolności oddechowej, niewydolności nerek i wątroby.
W badaniach laboratoryjnych stwierdza się obniżenie liczby krwinek białych, płytek krwi oraz zwiększoną aktywność tzw. enzymów wątrobowych. Do potwierdzenia wykorzystuje się badania serologiczne, PCR oraz rozmaz krwi.
W leczeniu stosuje się antybiotyki: doksycyklinę, ryfampicynę i fluorochinolony.